ނަވާރަ ސަތޭކަ ފަންސާސް އަށްވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހު ދިވެހިރާއްޖެއިން ދިޔަ ތިން މީހުންގެ ވަފުދަކުން ގަން އައިލެންޑްގައި އަޅަމުންދާ ރޯޔަލް އެއާފޯސް (އާރުއޭއެފް) ބޭސްއާ ބެހޭ ގޮތުން ކޮލޮމްބޯގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހައިކޮމިޝަނަރު އޭ.އެފް މޯލީއާ މަޝްވަރާކުރި އެވެ. އެ ވަފުދު އެނބުރި ރާއްޖެއަށް ދިއުމުގެ ކުރިން ދިވެހި ސަރުކާރުން ވަނީ އެ އެޅުނު ހުރަސްތަކަކީ ސިޔާސީ މައްސަލައެއްގެ ގޮތުގައި ނުދެކޭކަން އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ސާފުކޮށްދީފައެވެ. އެމީހުންގެ ކަންބޮޑުވުމަކަށް ވެފައި އޮތީ ރާއްޖޭގައި އެ މަރުކަޒު ހެދުމުގެ ސަބަބުން ގަން އައިލެންޑުން 800 މީހުން އަލުން ވަޒަންވެރިކުރުވުމާ ބެހޭ ކަންކަމެވެ. ދިވެހިރާއްޖެއާއި އިނގިރޭސިވިލާތާ ދެމެދު އާންމުކޮށް ދެއްކި ވާހަކަތަކަކީ ނަތީޖާ ރަނގަޅު ވާހަކަތަކެކެވެ.

އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހައިކޮމިޝަނަރު ވަނީ 1887 ވަނަ އަހަރުގެ މުއާހަދާއިން ފެށިގެން އިނގިރޭސި ޕްރޮޓެކްޓޮރޭޓެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ދިވެހިރާއްޖެ އާއި އިނގިރޭސިވިލާތާ ދެމެދު ޒަމާނުއްސުރެ އޮތް ފައިދާ ހުރި ގުޅުމަށް އަލިއަޅުވާލައްވައި، އެ ބޭސް އުފެއްދުމުގެ ތެރޭގައި އަސަރު ކުރި މީހުންނަށް ބަދަލުދޭނެ ކަމުގެ ޔަގީންކަން ދެއްވައިފަ އެވެ. މީގެ ތެރޭގައި، ސިލޯނުން ރާއްޖޭގައި ހުންނަ ރާއްޖޭގެ ވައިގެ ސިފައިންގެ މަރުކަޒުގައި މަސައްކަތްކުރާ ސިލޯނުގެ ރައްޔިތުންގެ ޚިޔާލާ ފުށު އެރުމުގެ މައްސަލައެއް ވެސް ހިމެނުނެވެ. މި ދެކޮޅުވެރިކަން އުފެދުނީ އޭޝިޔާގެ ޤައުމުތަކުގައި ހުރި ބޭރުގެ މަރުކަޒުތަކުގައި ސިލޯނުގެ މީހުން މަސައްކަތް ކުރުމަށް އެ ސަރުކާރުން ރުހުން ނުދިނުމުންނެވެ. ގަމުގައި ހިނގި އެކްސިޑެންޓެއްގައި ސިލޯނުގެ މަސައްކަތު މީހަކު މަރުވުމުން، އޭނާ މަރުވި ހާލަތާ ބެހޭ ރިޕޯޓެއް ސިލޯނުގެ ސަރުކާރުން އެދުނެވެ. އެއާބޭސް ހެދުމުގައި މިކަހަލަ ލަސްތަކެއް ކުރިމަތިވުމުން އިނގިރޭސިވިލާތުން ވަނީ ދިވެހި ސަރުކާރުން އެ މަސައްކަތަށް ހުރަސް އަޅަނީ ކަމަށް ތުހުމަތުކޮށްފަ އެވެ.

އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހައިކޮމިޝަނަރު މޯލީ، މާލޭ ބަނދަރުގައި އޮތް އެޗް.އެމް.އެސް ގަމްބިއާ އިން މުޢާސަލާތު ކުރައްވައި، ރާއްޖެއަށް އިޤްތިޞާދީ އެހީތެރިކަން ދިނުމަށް އިނގިރޭސިވިލާތުން ވަޢުދުވެފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ނަމަވެސް އިނގިރޭސިވިލާތަށް ގޮންޖެހުންތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހުނީ އެއާފީލްޑް އެޅުމަށް ކުރީގެ ސަރުކާރުން ހަދައިފައިވާ އެއްބަސްވުން މިހާރު އޮތް ސަރުކާރުން ތަސްދީގުކޮށްފައިނުވާތީ އެވެ.

އޭރު އިގްތިސާދީ އެހީތެރިކަމުގެ ވައުދުތައް ނުފުއްދުމުގެ ޝަކުވާތައް ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައިވެސް އޮތެވެ. ކޮލަމްބޯ އާއި ރާއްޖެއާ ދެމެދު ދަތުރު ކުރުމަށް ބޯޓުތައް ފޯރުކޮށްދިން ކަމަށާއި، އެ ބޯޓުތައް ދިނުމުގައި އެއް މިލިއަން ރުފިޔާ ހަރަދުވި ކަމަށް ވެސް، އިނގިރޭސިން ބުނަމުން ދިޔައެވެ. އެންމެފަހުން އެއްބަސްވުމަކަށް އައިސް ގަން ކުއްޔަށް ދެވޭނެ މުއްދަތު 100 އަހަރުން 50 އަހަރަށް ކުޑަކޮށް، އިނގިރޭސިވިލާތުން ވަގުތުން 10،000 ޕައުންޑް ދައްކަން ޖެހޭ ގޮތަށް އެއްބަސްވެއްޖެވެ.

އެ އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރިތާ އަހަރެއްހާ ދުވަސް ނުވަނީސް އަނެއްކާވެސް ދަތިތަކެއް ކުރިމަތިވި އެވެ. އޭރު އާރއޭއެފް ބޭސް ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ހުއްޓިފައިވާތާ ތިން މަސް ވެއްޖެއެވެ. އެއީ މި ކަންތަކާމެދު ރާއްޖޭގެ ޕާލަމެންޓްގައި އިތުރަށް މަޝްވަރާ ކުރުމަށް ފަހު ގޮތެއް ނިންމަންދެނެވެ. ދިވެހި ސަރުކާރުން ކޮލަމްބޯގައި ނެރުނު ބަޔާނެއްގައި އޭރު އެއްބަސްވުމެއް އޮތް ނަމަވެސް، މިހާރު ޚިޔާލުތަފާތުވުންތަކެއް އުފެދިފައިވާ ކަމަށް ފެންނަން ފަށައިފިއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އިނގިރޭސީން ދުށީ އެއީ އެ އެއްބަސްވުން ބާތިލް ކުރަން ކުރާ މަސައްކަތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރުގެ ތެރޭގައި ޚިޔާލުތަފާތުވުންތަކެއް އުފެދުމުން، އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ގުޅުންތަކާ ބެހޭ އާ މިނިސްޓްރީއެއް 1956 ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެމްބަރު މަހު އުފެއްދި އެވެ.

އިނގިރޭސިން އެ މީހުންގެ ސްޓޭންޑް ދަމަހައްޓަމުން ދިޔައީ، ރާއްޖޭގެ ބޮޑުވަޒީރު އެ އެއްބަސްވުން ތަސްދީގު ކުރައްވަންދެން، އެމީހުންގެ ފަރާތުން ދެމުން އައި ހެޔޮއެދުމާއި އެހީތައް ހުންޓިދާނެ ކަމަށް އިޝާރާތް ކުރަމުންނެވެ. ދެފަރާތުން ކުރެވުނު ހަރުކަށި މަޝްވަރާތަކަށް ފަހު އެއްބަސްވުން ތަސްދީގު ކުރަން ބޮޑުވަޒީރު ތައްޔާރަށް ހުންނެވިއިރު، އެއްބަސްވުން އުވާލަން ސަރުކާރުގެ އެހެން މެމްބަރުން ކުރި މަސައްކަތްތުގެ ސަބަބުންވެސް މިކަމަށް ޝައްކުތަކެއް އުފެދިގެން ދިޔައެވެ.

މި ހާލަތުގެ ސަބަބުން ގަން އައިލެންޑްގައި ރާއްޖޭގެ ސިފައިންގެ މަރުކަޒު އެޅުމާ ގުޅޭގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެއާއި އިނގިރޭސިވިލާތާ ދެމެދު ހިނގަމުންދާ ޝައްކުތަކާއި ޚިޔާލުތަފާތުވުންތައް ފާހަގަކުރެވުނެވެ. ފައިދާ ހުރި ވާހަކަތަކާއެކު އެއްބަސްވުންތައް ކުރިއަށް ދިޔަ ނަމަވެސް، ބޮޑު ތަނުން ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ތެރޭގައި އޮތް ޚިޔާލުތަފާތުވުންތަކާއި ކުރީގެ ވެރިކަމުގައި ހަދާފައިވާ އެއްބަސްވުންތައް ތަސްދީގުކުރުމުގައި ހުރި ގޮންޖެހުންތަކުގެ ސަބަބުން އުނދަގޫތަކެއް ދެމިއޮތެވެ.

ނަވާރަ ސަތޭކަ ފަންސާސް އަށްވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަސް އައި އިރުވެސް އިނގިރޭސިވިލާތާއި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ގަން އައިލެންޑްގައި ރޯޔަލް އެއާފޯސް (އާރުއޭއެފް)ގެ ބޭސް ހެދުމާ ގުޅޭ ކަންކަން އޮތީ ހުއްޓުން އަރާފައެވެ. އިގްތިސާދީ އެހީގެ ޝަރުތުތަކަށް އިތުރުކަންކަން އިތުރުކޮށް، ސަގާފީ އަދި އިގްތިސާދީ ގުޅުންތަކާ ބެހޭގޮތުން ސީދާ އެހެން ގައުމުތަކާ އެކު މަޝްވަރާ ކުރުމުގެ މިނިވަންކަން ހޯދުމަށް ދިވެހި ސަރުކާރުން ހުށަހެޅިއެވެ. އަދި އެ އެއްބަސްވުމުގެ ޑްރާފްޓާއި 1887 ވަނަ އަހަރުގެ މުއާހަދާއަށް އިސްލާހު އާ ކުރުމަށް ވެސް ހުށަހެޅުނެވެ. ހައިކޮމިޝަނަރު ހުށަހެޅުއްވި 10،000 ޕައުންޑާއި ގަން ކުއްޔަށް ހިފާ މުއްދަތު 100 އަހަރުން 50 އަހަރަށް ކުޑަކުރި ނަމަވެސް، ރާއްޖޭގެ މަޖިލީހަށް އެއްވެސް އަސަރެއް ނުކުރާ ކަހަލައެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުން ވެސް ފަސް އަހަރަށް އިގްތިސާދީ އެހީ ދިނުމަށް ވައުދުވި ނަމަވެސް ރާއްޖެއިން ބުނަމުން ދިޔައީ މިހާރު ކުރިއަށްދާ މަޝްވަރާތައް ނިމުމުން އެ އެހީއާ ބެހޭ ވާހަކަ ދެއްކުމަށެވެ.

ޖުލައި، 1956 ގެ ނިޔަލަށް އެއާ ބޭސް ހެދުމާ ބެހޭ އެއްބަސްވުމަކަށް އާދެވުނު ކަހަލަ ގޮތަކަށް، ސަރުކާރުތަކުގެ މެދުގައި ތަފްސީލީ އެއްބަސްވުންތަކެއް ވެވިގެން ދިޔައެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހައިކޮމިޝަނަރު ސާފުކޮށްދެއްވީ ގަމުން ގެދޮރު ގެއްލިފައިވާ މީހުންނަށް ފޭދޫގައި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ ހަދައިދީ އެހީތެރިވުމަށް އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ތައްޔާރަށް އޮތް ކަމަށެވެ. އަދި ގަމުގެ ވަށައިގެންވާ މަސްވެރި ސަރަހައްދުތަކަށް އެއްވެސް ހުރަހެއް ނާޅާނެ ކަމަށް ވައުދުވެ، އިނގިރޭސިވިލާތުގެ އެއްވެސް ފެސިލިޓީއަކުން ހަމައެކަނި ދިވެހިރާއްޖެ ނުވަތަ ކޮމަންވެލްތުގެ ދިފާއުގައި ނޫން ގޮތެއްގައި އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރާނެ ކަމުގެ ޔަގީންކަން ދިނެވެ.

ޖެނުއަރީ، 1959 ގައި ދިވެހިރާއްޖެ އިން މިނިސްޓަރުންގެ ވަފުދެއް ކޮލަމްބޯއަށް ދަތުރުކޮށް، އެ އެއްބަސްވުމުގެ ޑްރާފްޓާ ބެހޭގޮތުން ހައި ކޮމިޝަނަރު މޯލީ އާއި ކޮލަމްބޯގައި ހުންނަވާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަންދޫބު އަހުމަދު ޒަކީ ވަނީ މަޝްވަރާތަކުގެ ކުރިން ގަން އައިލެންޑަށް ވަޑައިގެން ހާލަތު ބައްލަވާލައްވާފައެވެ. ދިވެހި ސަރުކާރުގެ އަމާޒަކީ އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރެވެންދެން ދިވެހީންނަށް ގަމުގައި މަސައްކަތް ނުކުރެވޭނެ ގޮތް ހެދުމެވެ. އެމީހުން ވަނީ އިނގިރޭސިންގެ ވަޒީފާ އަދާކުރާ ފަރުދުން އަލުން އެމީހުންގެ ސަގާފީ މަސައްކަތުގައި އުޅެން ފެށުމަށް ދޫކޮށްލުމަށް އިލްތިމާސްކޮށްފައެވެ.

ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަންދޫބުން ހާމަކުރި ގޮތުގައި ގަން އައިލެންޑްގައި ތިބި 6،000 މީހުންގެ ސަގާފީ ކަންކަމަށް އެ އެއާ ބޭސް ހެދުމުގައި ބައިވެރިވުމުން އެމީހުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ބުރޫ އަރާފާނެ އެވެ. އެމީހުން ކަންބޮޑުވީ އުޖޫރަ ބޮޑުވުމުން، ރަށްރަށުގެ މީހުން އެކަމަށް ހިތްޖެހި، އެ މަޝްރޫއު ނިމުމުން ކުރީގެ މަސައްކަތަށް އެނބުރި ނުދާނެތީ އެވެ. މީގެ އިތުރުން ސަރުކާރުން ވަނީ ހިތަދޫގައި އިނގިރޭސިން ހިންގަފާނެ ހަރަކާތްތަކާ ގުޅިގެން އާންމުންގެ ދިރިއުޅުމަށް ހުރަސްއެޅިދާނެތީ ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކޮށްފައެވެ.

އަދި އިނގިރޭސި ބާރުތަކަށް ހަރަކާތްތެރިވެވޭނެ ސަރަހައްދުތައް ހަނިކޮށް، މުޅި ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެމީހުންގެ ސިފައިންނަށް އެއްވެސް ދަރަޖައެއް ނޯންނާނެކަން ކަށަވަރުކޮށްދިނުމުގެ މައްޗަށް ވެސް މަޝްވަރާތައް ކުރެވެމުންދިޔަ އެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސަރުކާރުން ވަނީ ތައުލީމާއި ސިއްހީ އަމިއްލަވަންތަކަން ހިމެނޭ ގޮތަށް ވިޔަފާރިއާއި ސަގާފީ ކަންކަމާއި ބޭރުގެ ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި އުޅުމުގެ މިނިވަންކަމަށް ލިބިފައި އޮތުމަށް އަލިއަޅުވާ ވާހަކަ ދައްކަވައިފައެވެ. ސަރުކާރުގެ އަމާޒަކީ ބާރުދަށުވުމުން ދުރުހެލިވުމަށާއި، އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި ނުވަތަ ދެވޭ ހައްގުތަކެއްގެ ގޮތުގައި ދެކެ، ގަމާއި ހިތަދޫ ކުއްޔަށް ނުދީ އިނގިރޭސި ދިފާއީ މަސްލަހަތަށް ހަދިޔާ ކުރުމަށެވެ.

ދެން ދިވެހި ސަރުކާރުން ބެލީ ކޮލަމްބޯ ޕްލޭންގެ ގައުމުތަކާއި އދ. އެހީ ހޯދުމަށެވެ. އެމީހުން ބާރުއެޅީ 1957 ވަނަ އަހަރުގެ ކުރީކޮޅުއްސުރެ ކުރިއަށްދާ އެއްބަސްވުން އަވަސް އަވަހަށް ތަސްދީގުކުރުމަށެވެ.

މާޗް، 1959 ގައި ގަމުގައި ހުންނަ އާރއޭއެފް ސިފައިންގެ މަރުކަޒުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ރޭޑިއޯ ސްޓޭޝަން ގާއިމް ކުރުމުގެ ޕްލޭންތައް ފެށިގެން އައެވެ. އެ ސްޓޭޝަންގެ އަމާޒަކީ 14 ޓްރާންސްމިޓަރާއި ނުވަ ރިސީވަރު ބެހެއްޓުމާއި، ޓްރާންސްމިޓިން ބޭސް ހިތަދޫގައި އަދި ރިސީވިން ސްޓޭޝަންތައް ގަމުގައި ބެހެއްޓުމެވެ.

މި ކަންތައްތަކުން ދައްކުވައިދެނީ ގަން އައިލެންޑްގައި ރާއްޖޭގެ ވައިގެ ސިފައިންގެ މަރުކަޒު އެޅުމާ ގުޅޭގޮތުން އިނގިރޭސިވިލާތާއި ދިވެހިރާއްޖެއާ ދެމެދު ކުރިއަށްދާ މަޝްވަރާތަކުގައި ހުރި އޮޅުންބޮޅުން ކަމެވެ. އޭރު އެންމެ ބޮޑު މައްސަލައަކަށް ވެފައި އޮތީ އެތަނަށް މަސައްކަތު މީހުން ގެންދިއުމާއި، އެމީހުންގެ ސަގާފީ ދިރިއުޅުމާއި، ކައިރީގައިވާ ޖަޒީރާތަކުގައި އިނގިރޭސިންގެ ހަރަކާތްތެރިވާނެ ގޮތަކާއި، އެކި ކަންކަމުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަމަށް އަތުވެދާނެ ބުރުލަކާ ގުޅޭގޮތުން އުފެދިގެން އައި ސުވާލުތަކަކެވެ. މިއީ މި ޚިޔާލުތަފާތުވުންތަކުގެ މައިގަނޑު ނުކުތާތަކެކެވެ.

(ނުނިމޭ)